sotosblog

Πλήρης έργου έφυγε χθες από τη ζωή ο Μιχάλης Αδάμης, ένας από τους σημαντικότερους Σύγχρονους Έλληνες Μουσικοσυνθέτες, και θα ήθελα να αφιερώσω τη σημερινή ανάρτηση στη μνήμη του.

Το έργο του Μιχάλη Αδάμη μου αρέσει· αγγίζει το γούστο μου. Θα αποφύγω όμως να το αξιολογήσω. Πρώτον, επειδή είχα την σπάνια τύχη να τον γνωρίζω προσωπικά. Η υπογραφή του κοσμεί, μαζί με του αείμνηστου Γιάννη Δραγατάκη και άλλες πολύ, μα πολύ ηχηρές, τα πειστήρια της εγκύκλιας μουσικής μου κατάρτισης. Αλλά τούτο, νομίζετε, μου δίδει κάποια άδεια; Ίσα-ίσα! Σε έναν κύκλο, πιστέψτε με, καχύποπτο γύρω από αυτά, η γνώμη μου μπορεί να εκληφθεί ακόμα και ως προκατειλημμένη· αν και… όταν ο εκλιπών παύει πια να ενοχλεί με τα επιτεύγματά του την περιβάλλουσα μετριότητα, τότε τα εγκώμια όλων ρέουν σαν τον χείμαρρο·  τόσο που είναι να απορεί κανείς για το πού ήταν καταχωνιασμένα…

Δεν διανοούμαι να το αξιολογήσω λοιπόν, και διότι, δεύτερον, θεωρώ ότι την πραγματική αξία της καλλιτεχνικής  δημιουργίας την κρίνουν εν τέλει οι επόμενες γενεές. Είναι τούτο μια σκληρή αλήθεια την οποία γνωρίζουν οι γνήσιοι δημιουργοί: «δουλεύουμε εναρέτως για τους κατοπινούς», γράφει εύστοχα ο Καβάφης· εξομολογητικά και πολύ διδακτικά. Εκεί, λοιπόν, από τους κατοπινούς, αξιολογείται το μέγεθος της δημιουργίας, δηλαδή η αυθεντικότητα και ο πρωτοποριακός χαρακτήρας ενός έργου –διότι πώς θα είναι αυθεντικό, αν δεν είναι πρωτοποριακό και αντιστρόφως;

Η Ιστορία της Τέχνης είναι άκαρδη· επιπλέον δε, υπακούει σε έναν περιορισμό του αριθμού των σελίδων της. Έτσι, ένα αόρατο χέρι αφαιρεί με μεγάλη ευκολία για λογαριασμό της όσους δεν έχουν κάτι ξεχωριστό και σημαντικό να παράσχουν στον σπουδαστή της. Όχι απλώς δημοφιλείς ή και λαοπρόβλητοι, αλλά ακόμα και μεγάλες προσωπικότητες έχουν αντικρύσει την πόρτα της εξόδου από τις σουίτες, από τις θέσεις των επισήμων, τα αριθμημένα ή και από αυτό το ίδιο το γήπεδο της Ιστορίας της Τέχνης. Πώς το λέει ο Εμπειρίκος; «Κύριοι, απ’ εδώ η βάρκα σας!» Διαπλέοντας την Αχερουσία, άλλοι προς τη λήθη και άλλοι προς το Πάνθεον εννοείται. Κατευοδώθηκαν σε αυτήν την έξοδο ακόμα και για λόγους απίθανους, άδικους καμιά φορά, κάποιοι ανάμεσά τους. Π.χ., αναλογισθείτε, ένας κοτζάμ Carl Maria von Weber, κοτσονάτος μουσουργός, με έργο άφθαστο ακόμα και για την συντριπτική πλειονότητα μουσοδιακόνων των ημερών μας, και συγγενής του Wolfgang Amadeus Mozart παρακαλώ, είχε –πού να το φαντασθεί ο έρμος– την μεγάλη ατυχία να γεννηθεί την ίδια εποχή με τον Ludwig van Beethoven! Οπότε… Οπότε, ατυχώς, δεν περισσεύει χώρος στα Περιεχόμενα…

Μετά, έχετε εδραία την εντύπωση ότι οι μεγάλοι αναγνωρίζονται στην εποχή τους; Αν πηγαίνει ο νους σας στον ίδιο τον Wolfgang Amadeus Mozart και διερωτάσθε, κινδυνεύετε να παραβλέψετε ότι απήλαυσε αυτός την αγάπη του κοινού ως παιδί-πιανιστικό θαύμα· όχι ως συνθέτης. Ως συνθέτης, και μάλιστα στην ωριμότητα του, έγραφε σχεδόν παραμελημένος και πάμπτωχος, ζώντας με μεγάλες θυσίες και χάρη σε κάποια ελάχιστα δανεικά, που και αυτά τα εξασφάλιζε με χίλια ανάξιά του παρακάλια. Χμ… Μπορεί η μουσική επένδυση μιας κινηματογραφικής ταινίας εποχής, λ.χ., της εποχής του Mozart, να επενδύεται φυσικά με έργα της δικής του μουσικής ιδιοφυΐας, και να θεωρείται από εμάς κάτι τέτοιο αυτονόητο και επιβεβλημένο, αλλά ο κόσμος, μην γελιέσθε, εκείνη την εποχή άκουγε άλλα· όχι την Διπλή Φούγκα του Κύριε Ελέησον από το Ρέκβιεμ. Μήπως και σήμερα… Αρέσει δεν αρέσει, αυτή είναι, κυρίες μου και κύριοι, σε γενικές γραμμές η πραγματικότητα και για τα υπόλοιπα βαρειά ονόματα.

Ως εκ τούτου, το μόνο που μπορώ να βεβαιώσω για τον Μιχάλη Αδάμη είναι ότι και ο ίδιος το εγνώριζε αυτό, δηλαδή το πόσο απρόσιτο και ιδιότροπο είναι το τρόπαιο της Τέχνης· πολύ καλά, άριστα· και δεν επιχείρησε ποτέ να αυταπατηθεί σχετικώς· αντιθέτως, αφοσίωσε όλες του τις δυνάμεις σε αυτήν την ιερή και έντιμη επιδίωξη. Υπήρξε μάλιστα πιστοποιημένος ευρετής –μέγα παράσημο: Πιστώνεται την επίσημη ανακοίνωση της ανακάλυψης του αρχαιότερου σωζώμενου δείγματος πολυφωνικής μουσικής. Αυτό χρονολογείται σήμερα γύρω στον 14^ο με 15^ο αιώνα μ.Χ. Έτσι, χάρη στη μεταγραφή του από τον Μιχάλη Αδάμη μπορεί και ψάλλεται σήμερα η Ακολουθία Εις Τους Αγίους Τρεις Παίδας Τους Εν Τη Καμίνω. Είναι τούτο, πάντως, ικανό να του εξασφαλίσει μια θέση στην αθανασία από μόνο του. Πόσο μάλλον…

Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό να προσθέσω ότι ο Μιχάλης Αδάμης είχε πλήρη επίγνωση του πού βρίσκεται η Μουσική σήμερα· και άρα του πώς έχει κατ’ αναλογίαν η κατάσταση στη χώρα μας. Σε μιαν έρημη γη –όχι και τόσο περιέργως, τίτλος έργου του αυτός– δεν είναι μόνο ανακουφιστικό, αλλά και δημιουργικά ευεργετικό να βρίσκεις πότε-πότε και καμιά ψυχή στην όαση, όπου τις βρεις, ψυχή και όαση, αν τις εντοπίσεις… Ειδικά όταν από γύρω, πέρα από τον ορίζοντα, περιβάλλουν την έρημο οι τραχείς ήχοι πρωτόγονων φυλών, που κορυβαντιούν ασυναίσθητες περί την αγριότητά τους… Όποιος ευτυχήσει να περάσει από την όαση για να ξεδιψάσει θα δει εκεί το αποτύπωμα του Μιχάλη Αδάμη ανεξίτηλο, όπως εκεί άφησε κάποτε το δικό του, αυτός πολύ βαθειά χαραγμένο, ένας Νίκος Σκαλκώτας. Αχ, ο Νίκος Σκαλκώτας… Σήμερα, βέβαια, παίζονται έργα του μεγάλου αυτού σκαπανέα, έστω κάποια ελάσσονα· ο ίδιος, ωστόσο, δεν είχε την χαρά να τα ακούσει να παίζονται ποτέ· ούτε καν αυτά, τα ελάσσονα· κανένα. Και τι μ’ αυτό; Χα! Για συγκρίνετε, ας πούμε, με την περίπτωση ενός αρχιτέκτονα, του οποίου όλα τα έργα θα είχαν μείνει μόνον στα χαρτιά! Ως προς αυτό τουλάχιστον η μοίρα, αντίθετα με τον Νίκο Σκαλκώτα, επιφύλαξε στον Μιχάλη Αδάμη καλύτερη τύχη. Κι ας εργαζόταν και ο Μιχάλης Αδάμης βυθισμένος στην προσπάθεια του νεωτερικού –δύσκολα πράγματα, δύσκολες καταστάσεις… Μην περιμένετε πάντως να βρείτε έργα του στο YouTube, αν και κανα δυό δείγματα είναι αλήθεια ότι υπάρχουν. Την όλη εικόνα των πραγμάτων συμπληρώνει πολύ εύγλωττα και διαφωτιστικά ο αριθμός των επισκεπτών κάτω από το video, που ίσως εντοπίσετε… Ένα από αυτά τα απειροελάχιστα δείγματα περιέλαβα και σε τούτη την ανάρτηση: Το «Νεφέλη Φωτεινή», έργο για οκτάφωνη χορωδία που είχε συνθέσει ο Μιχάλης Αδάμης το 1999.

Ο Μιχάλης Αδάμης υπήρξε εσχάτως αδόκητα πονεμένος άνθρωπος, αλλά παρέμενε πάντα γλυκύτατος, φύση ευγενέστατη και, όπως είπα, μόνον δυσεύρετη τύχη θα μπορούσε να φέρει κάποιον κοντά του· ειδικά έναν μουσικό ή έστω έναν φιλόμουσο. Η δική μου η τύχη αυτή φέρει εν προκειμένω το ονοματεπώνυμο του μονάκριβου δασκάλου μου, Γιάννη Ιωαννίδη. Τους συνέδεε μακρά προσωπική φιλία και η υψηλή καλλιτεχνική και παιδαγωγική εκτίμηση που έτρεφαν ο ένας για τον άλλον. Κι έτσι απήλαυσα από κοντά κι εγώ μιαν οικειότητα, κατά τον βασιλικό και την γλάστρα… Το θεωρώ τιμή μου. Του χρωστώ το πλατύ, ζεστό και γεμάτο ενθάρρυνση χαμόγελο που μου χάρισε εκείνος ανάμεσα στους ακροατές, κατά την παρθενική εκτέλεση μιας δικής μου μουσικής προσπάθειας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Θα τον ευγνωμονώ γι αυτό –είναι ένα χαμόγελο που έχω φυλάξει στην καρδιά μου σαν πολύτιμο βραβείο, διότι έχω συνείδηση της αξίας του.

Βιογραφικά στοιχεία για τον Μιχάλη Αδάμη περιέχονται σε αυτούς εδώ και εδώ τους συνδέσμους. Η μεγαλύτερη αλήθεια, πάντως, σχετικά με όλα τούτα τα ζητήματα είναι ότι για έναν δημιουργό, κυρίως μετά θάνατον, μιλάει ακριβέστερα, πληρέστερα και καλύτερα η ίδια η Τέχνη του. Σας καλώ να την αναζητήσετε.